عنوان :

مقایسه تأثیر عدالت کیفری و عدالت ترمیمی در پیشگیری از جرم

تعداد صفحات : 151 با فرمت ورد و قابل ویرایش

فهرست مطالب

چکیده…………………………………………………………………………………………………………………….. 1

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………… 2

اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………. 5

پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….. 5

روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….. 6

فصل اول:کلیات

مبحث اول:عدالت کیفری…………………………………………………………………………………………… 7

   گفتار اول: تاریخچه،خصوصیات و اهداف مجازاتها………………………………………………………. 7

الف)تاریخچه مجازاتها……………………………………………………………………………………………. 7

ب)ویژگیها و اهداف مجازاتها…………………………………………………………………………………… 8

1)ویژگیهای مجازاتها……………………………………………………………………………………………. 8

1-1- وجود هراس در جرم…………………………………………………………………………………….. 9

1-2- آزاردهی و آسیب رسانی………………………………………………………………………………. 10

1-3- تحقیرآمیز بودن………………………………………………………………………………………….. 10

1-4- جبران ضرر و زیان ناشی از جرم……………………………………………………………………. 11

2)اهداف مجازاتها………………………………………………………………………………………………… 11

1-2- هدف عینی مجازات (اصلاح و تربیت)……………………………………………………………. 11

2-2- هدف ذهنی مجازات(اجرای عدالت)………………………………………………………………. 12

   گفتاردوم:انواع مجازاتها…………………………………………………………………………………………. 14

الف)مجازاتهای عرفی…………………………………………………………………………………………. 14

ب)مجازاتهای اصلی…………………………………………………………………………………………….. 15

ج)مجازاتهای تبعی و تکمیلی…………………………………………………………………………………. 16

د)مجازاتهای ترهیبی و ترذیلی………………………………………………………………………………… 17

ذ)مجازاتهای شرعی …………………………………………………………………………………………….. 17

   گفتار سوم:اصول حاکم بر مجازاتها………………………………………………………………………….. 18

الف)اصل قانونی بودن مجازاتها………………………………………………………………………………. 18

ب)اصل تساوی مجازاتها………………………………………………………………………………………. 19

ج)اصل شخصی بودن مجازاتها……………………………………………………………………………….. 20

مبحث دوم:عدالت ترمیمی………………………………………………………………………………………… 22

   گفتار اول: اصول ، اهداف ، رویه های عدالت ترمیمی…………………………………………………. 22

الف)اصول عدالت ترمیمی در رابطه با بزه دیده و بزهکار………………………………………………. 23

ب)تقسیم بزه دیدگان به اولیه و ثانویه و واکنش علیه بزهکار…………………………………………. 23

ج)اصول عدالت ترمیمی در  رابطه با جامعه………………………………………………………………. 24

د)اصول عدالت ترمیمی در رابطه با نظام عدالت کیفری………………………………………………… 25

   گفتار دوم:اهداف عدالت ترمیمی……………………………………………………………………………… 26

   گفتار سوم:رویه های  عدالت ترمیمی……………………………………………………………………….. 28

الف)میانجیگری…………………………………………………………………………………………………… 28

ب)جلسات گفتگوی گروهی و خانوادگی…………………………………………………………………… 30

ج)حلقه های اصلاح و درمان و سازش……………………………………………………………………… 30

د)جبران خسارت دولتی قربانیان جرم……………………………………………………………………….. 31

   گفتار چهارم: نتایج عملی عدالت ترمیمی در پیشگیری از جرم……………………………………….. 32

الف)تأمین رضایت بزه دیده و بزهکار……………………………………………………………………….. 32

ب)تأمین امنیت و آرامش……………………………………………………………………………………….. 33

ج)احساس بی طرفی و احساس مساوات و عدالت ……………………………………………………… 33

د)جبران خسارت و اعاده وضع به حالت سابق…………………………………………………………….. 33

ن)قضا زدایی………………………………………………………………………………………………………. 33

و)پیشگیری از تکرار جرم……………………………………………………………………………………….. 33

ه)کاهش هزینه ها ………………………………………………………………………………………………… 33

فصل دوم:مقایسه عدالت کیفری و عدالت ترمیمی

مبحث یکم:عدالت ترمیمی،عدالت کیفری،تعاریف،تاریخچه،خاستگاه و مبانی عدالت
ترمیمی و عدالت کیفری………………………………………………………………………………………….. 36

   گفتار اول:عدالت ترمیمی……………………………………………………………………………………….. 36

الف)تعریف عدالت ترمیمی…………………………………………………………………………………….. 37

ب)تاریخچه عدالت ترمیمی…………………………………………………………………………………….. 38

ج)خاستگاه و گونه های عدالت ترمیمی……………………………………………………………………… 38

1)گونه ناب خواه………………………………………………………………………………………………… 40

2)گونه بیشینه خواه……………………………………………………………………………………………… 40

د)مبانی نظری عدالت ترمیمی………………………………………………………………………………….. 41

   گفتار دوم:عدالت کیفری………………………………………………………………………………………… 42

الف)تعریف عدالت کیفری……………………………………………………………………………………… 44

ب)تاریخچه عدالت کیفری……………………………………………………………………………………… 44

ج)خاستگاه عدالت کیفری………………………………………………………………………………………. 45

د)مبانی عدالت کیفری……………………………………………………………………………………………. 46

مبحث دوم:اصول عدالت ترمیمی و عدالت کیفری…………………………………………………………. 47

   گفتار اول:اصول عدالت ترمیمی………………………………………………………………………………. 47

الف)اصول عدالت ترمیمی در رابطه با بزه دیده و بزهکار……………………………………………….. 47

ب)تقسیم بزه دیدگان به اولیه و ثانویه و واکنش علیه بزهکار…………………………………………… 48

ج)اصول عدالت ترمیمی در رابطه با جامعه………………………………………………………………….. 48

1)عمل مجرمانه تعرض به مناسبات انسانی است ………………………………………………………… 48

2)تأکید بر سیستم عدالت مشارکتی…………………………………………………………………………… 49

د)اصول عدالت ترمیمی در رابطه با نظام عدالت کیفری………………………………………………….. 49

1)عدالت ترمیمی به دنبال الغای نهادهای کیفری سابق نیست………………………………………….. 49

2)کارآمد کردن نظام عدالت کیفری سنتی…………………………………………………………………… 50

   گفتار دوم:اصول عدالت کیفری……………………………………………………………………………….. 51

الف)اصل مسئولیت اخلاقی(بلوغ ، اختیار ، عقل)…………………………………………………………. 51

ب)اصل قانونی بودن جرم و مجازات و محکمه…………………………………………………………… 51

1)تبیین اصل قانونی بودن……………………………………………………………………………………… 51

2)مبنای اصل قانونی بودن جرائم و مجازاتها………………………………………………………………. 52

3)آثار حقوقی اصل قانونی بودن جرائم و مجازاتها……………………………………………………… 53

1-3- اصل عطف به ما سابق نشدن قوانین کیفری………………………………………………………. 53

2-3-تفسیرمضیق قوانین کیفری……………………………………………………………………………… 54

3-3-اصل عدم استماع ادعای جهل به قانون…………………………………………………………….. 55

ج)اصل شخصی بودن مسئولیت کیفری…………………………………………………………………… 56

د)اصل کرامت و احترام به شخصیت انسانی…………………………………………………………….. 56

ه)اصل برائت…………………………………………………………………………………………………….. 57

    گفتار سوم :اهداف عدالت کیفری…………………………………………………………………………… 58

1-2هدف عینی مجازات ( اصلاح و تربیت)………………………………………………………………… 60

2-2هدف ذهنی مجازات ( اجرای عدالت) …………………………………………………………………. 61

   گفتار چهارم :روش های عدالت ترمیمی………………………………………………………………………. 62

الف)میانجیگری……………………………………………………………………………………………………. 62

ب)جلسات گفتگوی خانوادگی……………………………………………………………………………….. 64

ج)حلقه های اصلاح و درمان و سازش…………………………………………………………………….. 64

د)جبران خسارت دولتی قربانیان از جرم……………………………………………………………………. 65

   گفتار پنجم :نقدهای وارده بر عدالت ترمیمی……………………………………………………………… 66

الف)اهداف و اصول عدالت ترمیمی و نقدهای وارده…………………………………………………….. 66

ب)روش های عدالت ترمیمی و نقدهای وارده ………………………………………………………………. 68

   مبحث سوم:رابطه نظام عدالت ترمیمی با نظام عدالت کیفری…………………………………………. 70

الف)جرایمی که بزهکار و بزه دیده همدیگر را می شناسند…………………………………………….. 70

ب)جرایم کوچک………………………………………………………………………………………………… 71

ج)جرایم نسبتاً شدید…………………………………………………………………………………………….. 71

د)جرایم بسیار شدید…………………………………………………………………………………………….. 71

ه)نقش ترمیمی دادگاه……………………………………………………………………………………………. 71

مبحث چهارم: مقایسه اصول وارزشهای عدالت ترمیمی بااصول وارزشهای عدالت

 کیفری………………………………………………………………………………………………………………….. 74

    گفتار اول:اصول و ارزشهای عدالت کیفری(سزا دهنده)……………………………………………… 74

    گفتار دوم:اصول و ارزشهای عدالت ترمیمی……………………………………………………………… 75

فصل سوم : عدالت ترمیمی در برخی از کشور ها

مبحث اول :عدالت ترمیمی در کانادا ………………………………………………………………………….. 78

     گفتار اول :تحولات ترمیمی شدن عدالت در کانادا …………………………………………………… 78

     گفتار دوم :قلمرو استفاده از برنامه های عدالت ترمیمی در کانادا ………………………………… 80

الف)حلقه ها یا محافل التیام فراگیر «هالوواتر»……………………………………………………………… 81

ب)شورای اجتماعی تورنتو …………………………………………………………………………………….. 82

ج)حلقه ها یا محافل …………………………………………………………………………………………….. 82

د)برنامه نشست ادمونتون……………………………………………………………………………………….. 83

مبحث دوم :عدالت ترمیمی درنیوزیلند ……………………………………………………………………….. 84

   گفتار اول : الزامات قانونی ناظر به اجرای عدالت ترمیمی در نیوزیلند…………………………….. 87

   گفتار دوم : ارزیابی اجرای عدالت ترمیمی در نیوزیلند ……………………………………………….. 88

مبحث سوم : عدالت ترمیمی در استرالیا ……………………………………………………………………… 90

   گفتار اول: تحولات ترسیمی شدن عدالت در استرالیا ………………………………………………….. 90

   گفتار دوم : ارزیابی اجرای عدالت ترمیمی در استرالیا ………………………………………………… 92

 مبحث چهارم : عدالت ترمیمی در یالات متحده آمریکا …………………………………………………. 96

    گفتار اول : تحولات اجرای عدالت ترمیمی در آمریکا ……………………………………………….. 97

   گفتار دوم : ارزیابی اجرای عدالت ترمیمی در آمریکا …………………………………………………. 99

مبحث پنجم :عدالت ترمیمی در آلمان ………………………………………………………………………. 102

    گفتار اول : تحولات اجرای عدالت ترمیمی در آلمان ……………………………………………….. 103

    گفتار دوم : ارزیابی اجرای عدالت ترمیمی در آلمان…………………………………………………. 106

مبحث ششم : عدالت ترمیمی در ایران ……………………………………………………………………… 108

   گفتار اول : رسمی شدن عدالت کیفری از ایران عصر مشروطه……………………………………. 108

   گفتار دوم :جلوه های عدالت کیفری غیر رسمی در ایران …………………………………………… 114

الف )آیین فصل ……………………………………………………………………………………………….. 114

ب)آیین خون بس …………………………………………………………………………………………….. 115

ج) آیین پتر …………………………………………………………………………………………………….. 115

د)ماده واحده قانون راجع به امور قضایی و اداری لرستان ……………………………………………. 116

ز)لایحه قانونی حل اختلافات محلی ……………………………………………………………………… 117

ژ)قانون تشکیل خانه های انصاف و قانون شورای داوری ……………………………………………. 117

م)قوانین ناظر بر امکان داوری و حکمیت ……………………………………………………………….. 119

گ)آیین نامه شوراهای حل اختلاف ……………………………………………………………………….. 120

   گفتار سوم : به سوی عدالت ترمیمی    ………………………………………………………………….. 123

فصل چهارم

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………….. 128

پیشنهادات …………………………………………………………………………………………………………… 131

منابع ………………………………………………………………………………………………………………….. 133

چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………… 139

چکیده

آمارهایی که از طریق جراید و رسانه های عمومی اعلام می شود و اتفاقات و جرایمی که هر روزه خود شاهد آن هستیم بیانگر آن است که بحث مجازات و عدالت کیفری و روش های اتخاذ شده چه از طریق نهادهای قضائی به صورت عملی و چه در قالب بحث نظری و علمی توسط حقوقدانان موفقیت چندانی در پیشگیری از جرم و اصلاح مجرمین نداشته است .

به دنبال انتقادات وارده بر نظام عدالت کیفری پدیده ای تحت عنوان عدالت ترمیمی در هزاره جدید و به ویژه از سال 1990 تا کنون و در دو دهه گذشته به عنوان نهضتی اجتماعی جهت اصلاح نظام عدالت کیفری آمده است . هدف عمده این نهضت مداخله دادن تمامی افراد درگیر در وقوع حادثه مجرمانه جهت چاره اندیشی در مورد آثار و نتایج عمل مجرمانه و آینده بزه دیده و بزهکار جامعه بعد از وقوع جرم می باشد .

عدالت ترمیمی با مجموعه ای از اصول ، مفاهیم و روشها و نیز با ارائه و تبیین متفاوت نقشها ، نیازها و مسئولیت سهام داران اجرای عدالت در امور کیفری ،به عنوان رقیب عدالت کیفری –مطرح شده است. همگونی و سازگاری آموزه های ترمیمی و قابلیت انعطاف و احترام آن به ارزشها و مفاهیم و دریافتهای بومی و مذهبی ، فرهنگی و اجتماعی از عدالت در امور کیفری زمینه پذیرش آن را در قلمرو های بین المللی منطقه ای و ملی پیش از پیش فراهم کرده است . در نتیجه تحت تإثیر مؤلفه های عدالت در قلمرو ملی و بین المللی ، عدالت ترمیمی پاسخ های جدیدی به جرم می دهد . در برنامه های ترمیمی شامل میانجی گری ، نشستها، حلقه ها  یا محافل و غیره به جای روش رسیدگی ترافعی و توأم با مخاصمه که بزهکار و دولت را در مقابل یکدیگر قرار می دهد ، مواجه ی رو در روی بزه دیده –بزهکار و سایر سهامداران عدالت در امور کیفری مد نظر قرار می گیرد . بدین ترتیب نتیجه یک فرایند ترمیمی در صورت موفقیت ، حصول به توافقی است که در آن بر خلاف نتایج اجرای عدالت کیفری –یک نفر بازنده و دیگری برنده نیست . از دیدگاه های ترمیمی چنین نتیجه ای نه تنها موجب کاهش وقوع بزه و افزایش امنیت اجتماعی نمی شود بلکه زمینه تعمیق اختلاف و خصومت میان آنها را فراهم خواهد ساخت .

کلید واژه ها :عدالت ،کیفر،مجازات،ترمیم ، جبران  خسارت می باشد .

مقدمه

کیفر بزهکاران از پدیده های زندگی گروهی و اجتماعی است و در هر عصر و اجتماعی دیده می شود . هر زمانی که پدیده ای به نام جرم در این اجتماعات شناخته شد ، انسانها به شیوه ای به رویارویی با آن برخاسته و به نشانه انزجار به مقابله با آن دست زده اند . از دهه های آخر سده بیستم به این سوء ، نظریه عدالت کیفری سرکوبگر ، به دلیل ویژگی ها ، عملکرد و نتایج خاص آن مورد انتقادها و اعتراض های نظریه پردازان حقوق کیفری و جرم شناسان قرار گرفته است اعتقاد منتقدین این نظریه بر این است که عدالت کیفری سزادهی هم بزه دیده و هم بزهکار و هم جامعه را به نفع اعمال اقتدار عمومی از طریق قوانین کیفری فراموش نموده و یا حداقل نقشی در خور شایسته به آنها نداده است و عدالت کیفری از مدنظر این رویکرد با اعمال کیفری به اجرا در می آید.

اما اساسی ترین سؤالات مطروحه در رابطه با موضوع مورد بررسی این است :

1)آیا عدالت کیفری در بحث پیشگیری از وقوع جرم و کاهش میزان جرایم تأثیر بسزایی داشته و وظیفه خود را در قبال بزه دیده ، بزهکار و جامعه به نحو احسن انجام داده است ؟

به طور یقین این نوع اعمال عدالت به نفع بزه دیده و افراد جامعه و حتی به نفع بزهکار نیست چرا که حتی شخص بزهکار که در نظام مزبور محور توجهات قرار گرفته است چیزی جز محوری که موضوع تحمیل اخطارها ، شداد و غلاظ نظام عدالت کیفری و البته با مباحث جدی تضمین های آئین دادرسی کیفری باشد نخواهد بود زیرا وی با انجام عمل مجرمانه به ساحت قانون جزا تعرض نموده است و با کیفر دادن  وی این نوع  گستاخی و بی اعتنایی پاسخی قاطع پیدا می کند . از این عدالت و اعمال آن بزه دیده کمترین سهم و نفع را می برد و در حالی که بواسطه جرم متضرر شده و متحمل درد و رنج و مرارت شده است اکنون برای اثبات تعرض به قانون جزا کاربردی فراتر از دلیل و شاهد نباید داشته باشد و حتی با ورود به چرخه عدالت کیفری ، متحمل رنجها و خسارتهای ثانوی شده و اکنون نیز که در محضر متولیان این نظام عدالت حضور می یابد توسط بزهکار متهم خواهد شد که در مورد بیان بزه دیدگی اش و رنجها و دردهای ناشی از آن صداقت نداشته و متهم به دروغگویی شده و بدین ترتیب بازنده فرایند عدالت کیفری واقع می شود .

از طرفی در دیگاه عدالت سزادهی دولت و مقامات رسمی با گسترش قاعده الزامی بودن تعقیب و خصیصه عمومی دادن به جرایم جایگاه بزه دیده را از آن خود کرده و وی را از میدان بیرون نموده است بنابراین این دیدگاه یک تعرض و اشغال نقشها و حقوق و وظایف افراد جامعه را در سطح گسترده شامل می شود . بدین ترتیب دولت با فرمول بندی و دسته بندی رفتارهای انسانی و الصاق عنوان مجرمانه به هر یک از این رفتارها ، بدون توجه جدی به انیکه در این حادثه ها چه کسی واقعاً متضرر می شود و اینکه در این میان متضرر واقعی چه نقشی برای مقابله با بی عدالتی علیه خود می تواند داشته باشد . آگاهانه و یا ناخودآگاه اندیشه حفظ موجودیت و کیان خویش را به قیمت این بی توجهی های فاحش دنبال می کند . دقت در مطالب و مباحث فوق و انتقادات وارده به نظام عدالت کیفری نشان از عدم موفقیت عدالت کیفری در پیشگیری از جرم و کاهش وقوع جرایم و تأمین منافع مزه دیده ، بزهکار و جامعه را داشته است .

2)دومین سوال در مورد  نقش عدالت ترمیمی و اساس و جایگاه و میزان کارآیی این نهاد در بحث پیشگیری از جرم می باشد ؟ آیا عدالت ترمیمی پاسخگوی نیازهای بزهکار ، بزه دیده و جامعه بوده است یا نه ؟

بدون تردید عدالت ترمیمی فرایندی است که بوسیله آن تمام اشخاصی که در حادثه مجرمانه دخیل هستند گرد هم می آیند تا با مشارکت یکدیگر در مورد آثار و نتایج عمل مجرمانه و آینده بزه دیده و بزهکار و جامعه بعد از وقوع جرم ، چاره اندیشی نمایند . غالباً عدالت ترمیمی با بهره گرفتن از روش هایی از جمله میانجی گری ، نشستهای خانوادگی ، حلقه ها و محافل سعی در ایجاد صلح و سازش میان طرفین حادثه مجرمانه و تأمین رضایت بزه دیده ، بزهکار و جامعه را داشته است . علیرغم اینکه نهاد عدالت ترمیمی به عنوان یک ناد نوپا و پس از انتقادهای فراوان نسبت به نهاد عدالت کیفری پا به عرصه گذاشته است .

اما عمده ترین اصل در عدالت ترمیمی رضایت طرفین وقوع جرم ( بزه دیده و بزهکار ) جهت رویارویی و مذاکره و صلح و سازش می باشد که در صورت عدم توافق طرفین ، بحث عدالت ترمیمی تا حدود زیادی قدرت اجرایی خود را از دست خواهد داد . انتقادات وارده بر نظام عدالت ترمیمی در رابطه با اصول ، اهداف و رویه های عدالت ترمیمی و نتایج حاصله از آن نیز به وضوح بیانگر این مسئله است که عدالت ترمیمی با محدودیتهای فراوانی روبرو بوده و بدون مشارکت اختیاری طرفین جرم عملاً کارآیی خود را از دست داده و نمی تواند کمک شایانی در تأمین نیازهای طرفین جرم داشته باشد .

انتقادات وارده بر دو نهاد عدالت کیفری و عدالت ترمیمی موجب طرح سوال جدیدی از سوی اندیشمندان و دوستداران علم حقوق گردیده است مبنی بر اینکه :

3)آیا تلفیق دو نهاد عدالت کیفری و عدالت ترمیمی می تواند روش ایده آل و مناسبی در بحث پیشگیری از جرم باشد یا خیر ؟

مروری بر گذشته و مطالعه در مورد بحث کیفر و مجازات بزهکاران حکایت از این مسئله را داشته است که انکار تأثیر مجازات و عدالت کیفری به دور از انصاف می باشد . از آنجائیکه برخی از مجرمین ، مجرمین بالفطره و ذاتی بوده و تنها راه اصلاح و تنبیه ایشان اعمال مجازات می باشد لذا می بایستی در صورت نقض قوانین و مقررات ایشان را مجازات نمود ، از طرفی از آنجائیکه هدف کلیه فرایندهای عدالت ترمیمی نیز بهبود و التیام بخشیدن و جبران خسارتهای وارده به طرفین درگیر در جرم می باشد و از طرفی اصلاح مجرمین و بازگرداندن ایشان به جامعه نیز از اهداف اولیه عدالت ترمیمی است . لذا به نظر می رسد که تلفیق دو نهاد عدالت کیفری و عدالت ترمیمی با برنامه ریزی مناسب و تدوین قوانین و مقررات صحیح می تواند نقش مؤثری در پیشگیری از وقوع جرم داشته باشد .

اهداف تحقیق :

با توجه به افزایش میزان جرایم هدف از این تحقیق به عبارتی هدف از مقایسه و بررسی تأثیر عدالت کیفری و عدالت ترمیمی در پیشگیری از جرم اینست که کدامیک از دو نهاد عدالت کیفری و عدالت ترمیمی در پیشگیری از وقوع جرم کارآمدتر بوده و تأثیر بسزایی در مهار کردن نابهنجاریها و قانون شکنیها را داشته است و آیا روش های پیشگیری کیفری و به عبارتی اعمال مجازاتها توانسته است در اصلاح مجرمین و رفتار ایشان تأثیر بازدارندگی داشته باشد و یا اینکه روش های عدالت ترمیمی و پیشگیری غیر کیفری اعم از پیشگیری وضعی و پیشگیری اجتماعی می تواند جایگزین مناسبی برای عدالت کیفری و اعمال مجازاتها باشد و در کاهش میزان جرایم مؤثر باشد ، هدف دیگر اینکه آیا روش صحیح و درست تلفیق دو نهاد و ترکیب عدالت کیفری وعدالت ترمیمی می تواند به عنوان عاملی مؤثر در پیشگیری از وقوع جرایم واصلاح مجرمین باشد.

تعداد صفحه:151